(door Hester Knibbe)
Dirk Kroon, essayist, criticus, vertaler, maar vooral dichter, debuteerde in 1968 met de bundel Materiaal voor morgen. Nadien publiceerde hij met grote regelmaat dichtbundels.
Dit voorjaar verscheen Op de hoogte van de vogels, zijn verzamelde gedichten. Een fors en fraai gebonden boekwerk waarin de ontwikkeling van zijn dichterschap goed is te volgen. In 2015 zijn al zijn verzamelde liefdesgedichten verschenen. Ook geen dunne uitgave. Dat tekent dan gelijk een van de thema’s van Kroons werk: de liefde.
Een andere constante in zijn poëzie is de dood. Al in zijn debuut spreekt een fascinatie (of is het angst?) voor die ongrijpbare dimensie die tegelijk zo stoffelijk aanwezig is. Het tweede, titelloze, gedicht gaat als volgt:
De graven slapen
onder het stof –
een wassenbeeldenstorm
die is gaan liggen.
Het sterven van zijn broer heeft zeker tot die thematiek bijgedragen. Ook wordt gewag gemaakt van een jonggestorven zusje dat de dichter weliswaar nooit heeft gekend, maar door dat portretje aan de muur duidelijk aanwezig is in het gezin, in zijn leven.
Het is geen vrolijke bundel, die eersteling. Ook in zijn latere werk blijft sterfelijkheid een grote rol spelen, maar naast de liefde. En die zorgt, als stevig tegenwicht, voor vitaliteit. De gedichten krijgen een lichtere toon, zoals in de bundel De vogelvrouw waarin zij niet alleen zelf die lichtheid belichaamt, maar ook de geliefde vleugels weet te geven: ‘Al regent het dood in je hoofd,/ je kunt toch niet doof zijn voor vogels?’ En de geliefde laat zich meevoeren, uit de modder van het aardse naar een luchtiger plek. In ‘Varianten van stilte’ heet het: ‘De vogels hebben het voor het zeggen,/ ze vallen dood of trekken verder.’ Ook hier die combinatie van zwaarte en lichtheid.
‘Verplaats je in de tijd/ en maak je woorden tastbaar.’ schrijft Kroon in het gedicht ‘Stellingname’ uit Tweegesprek. Het zou als credo kunnen gelden voor zijn dichterschap. Terwijl juist het ongrijpbare de boventoon voert, dat wat niet te ‘bevatten’ is, wil hij door middel van de taal grip op het aardse, het tijdelijke krijgen. Hij noteert nauwlettend wat hem bezighoudt, bezielt. Tweegesprek is daardoor vooral een monologue intérieur. Via die dialoog probeert hij de wereld rondom hem, en die in zichzelf, te doorgronden. Altijd in directe, eenvoudige taal en zonder omtrekkende bewegingen.
In de loop van de tijd wordt Kroons taalgebruik rijker, losser, winnen zijn gedichten aan zeggingskracht. Een mooi voorbeeld is het ontroerende gedicht ‘Zadkine’ dat hij schreef voor de gelijknamige bundel met gedichten van Rotterdamse dichters bij het beeld ‘Verwoeste stad’ van Ossip Zadkine. De bundel verscheen in 1985 bij de Rotterdamse Kunststichting ter gelegenheid van de manifestaties rond 40 jaar bevrijding.
Zadkine
Een man ziet een stad
die in puin ligt
en richt zich weer op.
Hij kiest het metaal
dat de spierspanning
goed zal verraden,
vormt zich een lichaam.
Verwrongen – zoals een
straatvechter het achterlaat.
Maar het staat op een sokkel
in het hart van een stad,
niet meer in puin.
Een stad ziet een man,
de handen ten hemel
en richt zich weer op.
Maar niet alleen wat taal en vakmanschap betreft is zijn ontwikkeling te volgen in Op de hoogte van de vogels. Zijn thematiek, hoewel nog steeds dezelfde, krijgt een andere toonaard. De dood wordt een bekende, een metgezel die de dichter leert te aanvaarden. ‘Ik zou wel vaker naar een/ nooit meer onderbroken slaap/ verlangen als ik jou niet zocht […]’. zegt hij. Kortom, de liefde geeft hem de mogelijkheid tot die aanvaarding en wint het voorlopig van de dood. Want altijd die vogels! ‘Als ik niet meer wil lachen/ liggen er vogels kromgetrokken/ in mijn hand’, heet het. Waarna de dichter een aantal verzen verder sommeert: ‘Roep de vogels/ tot bestaan.’ In dat licht bezien is de titel van deze verzamelde gedichten veelzeggend. De dichter kiest ervoor zich op te houden tussen de gevleugelden, zich op te laten tillen door de liefde. En daartoe mag mede het schrijven worden gerekend, zoals blijkt uit het volgende gedicht uit de bundel Dagelijks despoot:
Proces
Schrijven – het is tijdelijk
verblijven in een huis van stilte,
een doorwaakte nacht doorbrengen
en voor het ochtendgloren uitzien
naar tekens van het eerste licht.
Het is afgedwongen liefde
op het laatste gezicht,
het worden alles belovende ogen.
En dan het hoofd neerleggen
totdat bij een vreemd ontwaken
een onbeschreven leegte je vervult.
Het zijn uiteindelijk
de levenslange uren
dat je op de ander wacht
die als een laatste oordeel
plotseling je woorden uitspreekt.
Op de hoogte van de vogels is dan ook te beschouwen als een tussenverzameling. Want zoveel is zeker, het oeuvre van Dirk Kroon is nog niet voltooid.
Dirk Kroon, Op de hoogte van de vogels, Uitgeverij Liverse, 2017, € 35,-
